สกู๊ปพิเศษ : คิดรอบด้านก่อนไปต่อ หาก กสทช. จะกำกับสื่อ OTT

          อาจไม่มีคำใดจะบรรยายได้ดีไปกว่าคำว่า “ถอยเพื่อก้าวต่อไป” สำหรับนโยบายกำกับสื่อแพร่ภาพและกระจายเสียงแบบไม่ใช้คลื่นความถี่ หรือที่เรียกว่าสื่อแบบ Over-The-Top (OTT) ของคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.)

          2 สัปดาห์ที่แล้ว ทีมข่าวออนไลน์ของบีอีซี-เทโร ได้เปิดประเด็นเกี่ยวกับนโยบายดังกล่าวนี้ผ่านสกู๊ปพิเศษมาแล้วครั้งหนึ่ง นโยบายนี้จะกระทบต่อสื่อหลายกลุ่ม เช่น ทีวีดิจิตอลที่นำไปแพร่ภาพผ่านสื่อสังคมออนไลน์, ผู้จัดทำช่องวิดีโอบน Youtube ที่มีผู้ติดตามมากๆ, ผู้ให้บริการ IPTV หรือแม้กระทั่งผู้ให้บริการ iFlix และ Netflix ทั้งนี้ กสทช. จะขอให้สื่อเหล่านี้มาแจ้งการให้บริการกับ กสทช. และจะนำไปสู่การกำกับเนื้อหา ไม่ให้มีเนื้อหาที่ไม่เหมาะสม เช่น การขายยาผิดกฎหมาย การถ่ายทอดสดภาพลามกอนาจาร

(พ.อ.ดร.นที ศุกลรัตน์)

แต่สิ่งที่สังคมจับตามากที่สุดในเรื่องนี้ คือการที่ กสทช. นับรวมให้ Facebook และ Youtube เป็นสื่อ OTT ที่ต้องมาแจ้งการให้บริการและถูกกำกับเนื้อหาจาก กสทช. ด้วย และ พ.อ.ดร.นที ศุกลรัตน์ รองประธาน กสทช. ในฐานะเจ้าของเรื่องก็แสดงออกอย่างชัดเจนว่าหากทั้งสองเว็บไซต์ไม่มาแจ้งการให้บริการ จะมีปัญหาในการทำธุรกิจในประเทศไทยแน่นอน แม้ กสทช.จะยืนยันเจตนารมณ์ว่านโยบายนี้เป็นไปเพื่อการกำกับเนื้อหาที่ไม่เหมาะสม แต่สังคมยังตั้งคำถามถึงเจตนาในการดำเนินการว่าเกี่ยวกับเรื่องภาษีจากสื่อต่างชาติ และเรื่องการเมืองหรือไม่

หลังมติ “ถอยเพื่อเดินหน้า” ดังกล่าว ทีมข่าวพยายามติดต่อไปยัง พ.อ.ดร.นที ศุกลรัตน์ ในฐานะเจ้าของเรื่อง แต่ได้รับคำตอบว่าไม่ว่างให้สัมภาษณ์ในขณะนี้ จากนั้นเราจึงพยายามติดต่อไปยังนายฐากร ตัณฑสิทธิ์ เลขาธิการ กสทช. ผ่านเลขานุการส่วนตัว ซึ่งเลขานุการส่วนตัวให้ข้อมูลว่าตอนนี้ทุกอย่างหยุดไว้ก่อน และนายฐากรไม่มีนโยบายให้ข่าวใดๆ เพิ่มเติมเรื่อง OTT อีก เพราะได้แถลงผ่านมติบอร์ดอย่างชัดเจนแล้ว รวมทั้งเป็นประเด็นละเอียดอ่อน แต่ยืนยันว่ามติในครั้งนี้ไม่ได้เป็นผลมาจากการโต้แย้งเรื่องข้อกฎหมายของ น.ส.สุภิญญา กลางณรงค์ อดีตกรรมการ กสทช. แต่อย่างใด และยังไม่ได้มีการพิจารณาอะไรลึกขนาดนี้ หากมีความชัดเจนใดๆ สำนักประชาสัมพันธ์ของ กสทช. จะแจ้งเพื่อแถลงข่าวอีกครั้ง             “ที่เลื่อนออกไป เพราะตอนนี้เกิดการยุบรวมบอร์ดย่อยของ กสทช. เหลือแค่บอร์ดเดียวแล้ว ฉะนั้นการประกาศใช้คำสั่งใดๆ ในตอนนี้ จะต้องเป็นมติของบอร์ดใหญ่ กสทช. เท่านั้น ฉะนั้นเรื่องนี้เขาจะให้เวลา 90 วันที่ทำให้มันชัดเจน จากนั้นก็จะมาบอกอีกทีว่าจะมีรายละเอียดในการกำกับอย่างไร ตอนนี้ไม่มีเรื่องเกี่ยวกับคำสั่งอะไรเลย ทุกอย่างตอนนี้ยึดตามมติใหม่ทั้งหมด” เลขานุการส่วนตัวของเลขาธิการกสทช. ระบุ

(ฐากร ตัณฑสิทธิ์)

          เมื่อลองตรวจสอบปฏิกิริยาในวงการโฆษณา แหล่งข่าวจากเอเจนซี่โฆษณารายหนึ่งเผยกับทีมข่าวว่า หาก Facebook และ Youtube ไม่เข้ามาแจ้งการให้บริการกับ กสทช. จริง ซึ่งจะทำให้เอเจนซี่โฆษณาในไทยไม่สามารถซื้อโฆษณาผ่านเว็บไซต์เหล่านี้ได้ เอเจนซี่หลายเจ้าก็เลือกที่จะใช้วิธีการโอนให้สาขาของเอเจนซี่ในต่างประเทศเป็นผู้ซื้อโฆษณาแทน เนื่องจากเอเจนซี่ส่วนใหญ่เป็นเอเจนซี่ระดับโลก และปกติลูกค้าเจ้าหนึ่งๆ จะใช้เอเจนซี่เจ้าเดียวกันทั่วโลกอยู่แล้ว ทั้งนี้แหล่งข่าวเห็นว่าหาก กสทช. ต้องการรายได้จากเว็บไซต์เหล่านี้จริง ก็ควรทำเหมือนประเทศออสเตรเลียที่เพิ่งออกกฎหมายเก็บภาษีบริษัทข้ามชาติจะดีกว่า

(พัชรี เพิ่มวงศ์อัศวะ) ภาพจาก https://www.daat.in.th

อีกด้าน นางสาวพัชรี เพิ่มวงศ์อัศวะ หนึ่งในคณะกรรมการสมาคมโฆษณาดิจิทัล (ประเทศไทย) ระบุว่า ในอนาคตต้องรอดูว่าการแจ้งการให้บริการดังกล่าวจะออกมาเป็นกฎหมายหรือไม่ ถ้าเป็นกฎหมายก็ต้องปฏิบัติตาม พร้อมยืนยันว่าวิธีการที่เอเจนซี่ไทยจะโอนย้ายให้สาขาในต่างประเทศซื้อโฆษณาแทน ในกรณีที่หาก Facebook และ Youtube ไม่ยอมแจ้งการให้บริการกับ กสทช. นั้นเป็นไปไม่ได้ในทางปฏิบัติ             “ไม่มีค่ะ อันนี้คือสิ่งที่โซเชียลเขาพูดกัน แต่ว่าในหลักความเป็นจริงต่อให้เราไปซื้อเอเจนซี่ประเทศอื่น แต่เนื้อหาเข้ามาในไทย ถ้าเป็นกฎหมายไทยก็ผิดอยู่ดีค่ะ เอาผิดได้ทั้งแบรนด์ได้ทั้งเอเจนซี่ที่ซื้อ ถ้ามีเครือข่ายอยู่ในไทยค่ะ” น.ส.พัชรีระบุ

          เมื่อถามว่าหากมีมาตรการดังกล่าวจริง ประเมินว่าจะส่งผลถึงยอดการลงโฆษณากับเว็บไซต์เหล่านี้หรือไม่ น.ส.พัชรีระบุว่ายังไม่ได้ประเมินเพราะมาตรการยังไม่เกิดขึ้นจริง และยังเป็นเรื่องที่ต้องใช้เวลาอีกนาน แต่จะน่าจะกระทบถึงเอเจนซี่ทั้งหมดในไทย ส่วนลูกค้าที่ซื้อโฆษณาต่างก็รอความชัดเจนในเรื่องนี้ เพื่อจะได้ทราบว่าจะปฏิบัติตัวอย่างไร

          “เห็นด้วยในเชิงกำกับการแข่งขันให้เท่าเทียมกัน คุณไปจับเรื่องของระบบภาษี กสทช.ไม่ต้องลงมือเองก็ได้ ให้กรมสรรพากร กระทรวงพาณิชย์เขาจัดการ ไปกำกับตรงนี้ให้ได้ เพราะเงินมันไหลออกนอกประเทศจริงๆ แต่ถ้าคุณจะมากำกับเชิงเนื้อหา อาจารย์ไม่เห็นด้วย คุณเอาใครก็ไม่รู้มานั่งแล้วบอกว่าเรื่องนี้คนไทยห้ามดู แต่ถ้ามีเนื้อหาออกมา แล้วคนไทยตัดสินกันเอง ผู้ชมช่วยกันตัดสินกันว่าเรื่องนี้ไม่เหมาะกับเมืองไทย ผู้ใช้รายงานขึ้นไป แล้วถึงจุดๆหนึ่งเขาก็จะเอาลง อันนี้อาจารย์ว่าก็ยุติธรรม” ผศ.พิจิตรากล่าว

          ผศ.พิจิตราเห็นว่า กสทช. ควรสร้างความชัดเจนให้ผู้ประกอบการและประชาชนเข้าใจประเด็นที่ กสทช. จะกำกับดูแล มิฉะนั้นอาจส่งผลถึงความเชื่อมั่นด้านการลงทุนของต่างชาติและการสร้างนวัตกรรม

          “ในยุคดิจิทัลเราคงไม่ได้มีแค่บริษัทรถยนต์ เครื่องใช้ไฟฟ้า แต่บริษัทที่จะมาลงทุนก็เป็นบริษัทแบบนี้แหละ บริษัทสื่อใหม่ ออนไลน์ แอพพลิเคชั่น แพลตฟอร์ม ตอนนี้เราอาจจะเก็บเงินจากเขาไม่ได้เต็มเม็ดเต็มหน่วย แต่ถ้าวันที่เราสามารถทำระบบภาษีให้เข้าระบบและเก็บเงินเขาได้ แน่นอนว่าเงินมันก็เข้าประเทศ ก็ส่งเสริมการลงทุน การสร้างงานในประเทศ คุณลองไปดู Youtuber ว่าทำเงินได้เท่าไหร่ในประเทศนี้”

          “Youtube ของเมืองไทยเป็นตัวท็อปของเอเชียนะคะ สำนักงาน Youtube ในไทยเพิ่งเปิดไม่นาน แต่ Youtuber เมืองไทยสามารถสร้างการเข้าถึงผู้ชมหลักล้านได้หลายคนมาก นี่คือการสร้างงานให้เกิดขึ้นในสังคม แต่เป็นงานแบบใหม่ที่ผู้ใหญ่อาจจะไม่เข้าใจ คือมันเป็นงานภาคบริการ แล้วบริษัทต่างชาติหลายๆ ครั้งเขาสร้างงานในประเทศ สร้างนวัตกรรมเชิงเนื้อหา Youtuber บางคนก็อาจจะไปปรากฎบนจอทีวีก็ได้เพราะเขาทำเนื้อหาได้ดี คุณสู้กับช้างใหญ่แบบนี้ก็กลายเป็นว่าการลงทุนต่างประเทศที่เข้ามาในประเทศไทยมันก็จะมีความหวาดระแวง ประเทศไทยจะไม่เป็น market-friendly น่ะ ไม่ได้ต้อนรับการลงทุนจากต่างชาติ ทำให้เขาประกอบกิจการได้ยาก” ผศ.พิจิตราระบุ

          เมื่อถามว่าสุดท้ายแล้ว Facebook และ Youtube จะยอมทำตามนโยบายของ กสทช. หรือไม่ ผศ.พิจิตราตอบว่ายังไม่สามารถชี้ชัดได้ เพราะ Facebook หรือ Youtube ก็มาทำธุรกิจในประเทศไทย ได้ลูกค้าได้ประโยชน์ ได้เงินจากผู้บริโภคไทยค่อนข้างเยอะ ส่วน กสทช.ก็เป็นองค์กรที่พยายามมาควบคุม ซึ่งหากจะไปถามสำนักงานของทั้ง Facebook - Youtube ในประเทศไทย ก็คงต้องรอสำนักงานใหญ่ตัดสินใจอยู่ดี นอกจากนี้ ผศ.พิจิตรายังเสนอให้ กสทช.มีบทบาทในการส่งเสริมเนื้อหาของคนไทยให้ไปถึงระดับโลกด้วย

          “คุณจะไป 4.0 แต่คุณไม่พึ่งแพลตฟอร์มระดับโลกมันยากมาก ที่เนื้อหาเกาหลีดังระดับโลกได้เพราะเขาพึ่งแพลตฟอร์มระดับโลกนะคะ เพื่อให้มันเข้าถึงผู้ชมได้ในระดับโลก เศรษฐกิจดิจิทัลแข่งกันสองเรื่อง คือเรื่องเทคโนโลยี และเรื่องเนื้อหา อาจารย์เชื่อว่าคนไทยผลิตเนื้อหาได้เก่ง ด้วยวัฒนธรรมแบบไทยๆ มันมีอินเนอร์ของมัน มันมีความขำ สนุกสนาน เป็นยีนของเรา แล้วการผลิตเนื้อหาหลายๆอย่างของเรามันขายได้กับต่างประเทศ ดังนั้นอาจารย์มองว่าคุณต้องช่วยสนับสนุนการผลิตเนื้อหา รัฐบาลอาจจะไม่ต้องให้เงินมาผลิตเนื้อหาก็ได้ แต่ทำตลาดให้หน่อย หรือปูทางให้หน่อย ให้เกิดผู้ผลิตเนื้อหารายย่อย อันนี้มันจะเป็นส่วนหนึ่งของเรื่องอุตสาหกรรมเชิงสร้างสรรค์” ผศ.พิจิตราสรุปปิดท้าย

          หากเหตุผลเบื้องหลังของการกำกับสื่อ OTT คือเรื่องภาษีและรายได้ที่จะเข้าประเทศ คงต้องไปสำรวจว่ารายได้ของ Facebook และ Youtube ในไทยเป็นตัวเลขเท่าใด

          แน่นอนว่าทั้งสองบริษัทไม่เปิดเผยข้อมูลเหล่านี้อย่างละเอียด แต่เราทราบจากการแถลงผลประกอบการของทั้งสองบริษัทว่า 98% ของรายได้ของ Facebook ล้วนมาจากการโฆษณาทั้งสิ้น ในขณะที่ Google ผู้เป็นเจ้าของ Youtube ก็มีรายได้ขั้นต้นถึง 11% ที่มาจากค่าโฆษณาบนเว็บไซต์ Youtube

          นอกจากนี้ ข้อมูลจากสมาคมโฆษณาดิจิทัล (ประเทศไทย) ชี้ว่าปี 2559 ที่ผ่านมา มีบริษัทไทยทุ่มเม็ดเงินโฆษณากับ Facebook และ Youtube กว่า 4,200 ล้านบาท คิดเป็นกว่าร้อยละ 45 ของค่าโฆษณาบนสื่อดิจิทัลทั้งระบบ และสมาคมฯ เชื่อว่าปีนี้ตัวเลขดังกล่าวจะสูงขึ้นอีก โดยกลุ่มผลิตภัณฑ์ที่ลงโฆษณามากที่สุดบนสื่อดิจิทัล ได้แก่ กลุ่มธุรกิจสื่อสาร, กลุ่มเครื่องดื่มที่ไม่มีแอลกอฮอล์, กลุ่มผลิตภัณฑ์ดูแลผิว และกลุ่มธุรกิจยานยนต์ ซึ่งทีมข่าวได้รวบรวมข้อมูลและจัดทำเป็นอินโฟกราฟิกตามด้านล่างนี้

          ทีมข่าวสำรวจต่อไปถึงการกำกับดูแลสื่อ OTT ในต่างประเทศ ซึ่งในงานวิจัยที่ กสทช. ทำร่วมกับบริษัทที่ปรึกษาแห่งหนึ่งชี้ว่า ต่างประเทศมีการกำกับสื่อ OTT เข้มข้นมากน้อยต่างกันไป บางประเทศผู้ประกอบการต้องมีใบอนุญาต บางประเทศเน้นกำกับการใช้โครงข่ายอินเตอร์เน็ตเพื่อสื่อ OTT ให้เป็นธรรม แต่ในบรรดาประเทศส่วนใหญ่ที่สำรวจ ล้วนมีการกำกับเนื้อหาทั้งสิ้น แต่เป็นไปในลักษณะกำกับไม่ให้มีเนื้อหาที่ผิดลิขสิทธิ์ ป้องกันเด็กและเยาวชนจากภาพความรุนแรง ป้องกันสื่อลามกอนาจารของเยาวชน ตลอดจนระงับยับยั้งคำพูดที่ก่อให้เกิดความเกลียดชังในสังคม

          ด้านประเทศที่มีการกำกับเนื้อหาสื่อ OTT แปลกไปจากประเทศอื่น อาทิ สหรัฐอเมริกา เพราะมีกฎหมายเสรีภาพการแสดงออกคุ้มครองไว้อย่างเข้มข้น หรือจีน ที่มีการกำกับเนื้อหาการแสดงออกทางการเมืองด้วย เป็นต้น ซึ่งรายละเอียดทั้งหมดติดตามได้จากอินโฟกราฟิกด้านล่าง

----------------------------------------

            หลังจากนี้คงเป็นเวลาที่จะให้ กสทช. ได้ร่างหลักเกณฑ์ในการกำกับดูแลสื่อ OTT กันใหม่ ก่อนจะผ่านขั้นตอนการเสนอต่อบอร์ด กสทช. จนนำไปประชาพิจารณ์ และกลับมานำเสนอบอร์ดอีกครั้งเพื่อประกาศใช้ ทั้งนี้ กระบวนการทั้งหมดคาดว่าจะแล้วเสร็จก่อนวันที่ 6 ตุลาคม เมื่อถึงวันนั้นคนในสังคมคงต้องกลับมาช่วยกันจับตาอีกครั้ง ว่าเรื่องนี้จะมีทางออกที่ดีสำหรับทุกฝ่ายหรือไม่